Woke is een vrij eenvoudig begrip dat door iedereen te begrijpen is en weinig ruimte toelaat voor diverse interpretaties. Dat daar nu lijvige provocerende boeken over geschreven worden door zowel voor- als tegenstanders, illustreert hoe ver we verwijderd zijn geraakt van waarover het echt gaat.
Woke is een passe partout woord geworden dat gebruikt en misbruikt wordt in discussies voor de grote maatschappelijke problemen van de 21ste eeuw die verdelen en polariseren : het klimaat, de vaccins, de overheid, de immigratie, de religie, het geslacht, de wetenschap enzovoort . Recent werd de lijst nog verder uitgebreid met de ‘voorbeeldfunctie’ van iconen tot BV’s nadat ze van hun sokkel zijn gevallen. Om maar te zeggen.
Woke dateert uit de jaren ‘30 van de vorige eeuw in de Verenigde Staten. Burgerbewegingen van de Afro-Amerikaanse gemeenschap riepen hun leden op om ‘wakker’ te blijven voor uitbuiting, onderwerping en haatmisdrijven door witte mannen. En dat was geen nodeloze of paniekerige oproep. De zwarte medeburgers werden gezien als loslopend wild dat naar believen kon onderworpen, misbruikt of zelfs opgehangen worden omwille van de eenvoudige reden dat ze zwart waren. Het was pure terreur waarmee aan de gekleurde bevolking werd duidelijk gemaakt dat niet iedereen als gelijke wordt geboren en ze nooit de rechten van de witte burgers zouden verwerven waarop ze hoopten. Hun situatie is intussen fel verbeterd maar er is nog een lange weg te gaan.
Het duurde tot 2022 dat lynchen in het strafrecht als apart misdrijf werd opgenomen in de VS. De wet werd genoemd naar de 14-jarige zwarte jongen Emmett Till die in 1955 in Missouri ontvoerd, gemarteld en vermoord werd nadat hij naar een witte vrouw zou hebben gefloten. Twee witte mannen werden door een volledig witte jury vrijgesproken. In 1956 erkenden ze in een interview voor Look magazine dat ze de tiener hadden gemarteld en vermoord voor 4000 dollar. Maar ze bleven wel ongestraft op basis van de ‘double jeopardy’ wetgeving die voorkomt dat je voor eenzelfde misdrijf een tweede keer moet terechtstaan. Bob Dylan schreef er de protestsong ‘The Death of Emmett Till’ over.
En toch is woke de laatste jaren enorm controversieel geraakt, vurig verdedigd door de enen, met walging uitgespuwd door de anderen, twee extreme interpretaties van het eigen grote gelijk. De inzet is het monopoliseren van de communicatie om te overtuigen van zijn waarheid op basis van zijn feiten die , naargelang je tot het pro of het contra kamp behoort , waar zijn of onwaar zijn. De algoritmes van de nieuwsplatforms van de (a)sociale media hebben die discussies opgedrongen, verstrekt en mondiaal verspreid omdat dat hun verdienmodel is.
Het mondde uit in een extreme ideologisch getinte strijd waarbij geen van beide partijen nog bereid is zijn loopgravenstellingen te verlaten. Elk normaal debat, elke nuance, elke kritische noot is onmogelijk. Je bent voor of tegen, je bent een believer of een non believer. Voor- en tegenstanders hopen er de publieke opinie mee te manipuleren en de zwijgende meerderheid aan hun kant te krijgen. Het is contraproductief . Het werkt niet. Het verbindt niet , het polariseert nog meer.
Wat de reden is voor die heftige confrontatie schreef George Orwell reeds in zijn bestseller ‘1984’ : “Wie het verleden controleert, controleert de toekomst. Wie het heden controleert, controleert het verleden.” Het betekent dat degenen die bepalen hoe het verleden wordt herinnerd of vastgelegd, ook invloed hebben op hoe de toekomst wordt vormgegeven. Het betekent dat degenen die nu aan de macht zijn, het verleden willen herschrijven om hun maatschappijmodel te realiseren voor de toekomst en hun macht te bestendigen.
In ‘1984’ had Orwell het over ‘de Partij die de geschiedenisboeken herschtijft of bant en documenten om haar eigen versie van de waarheid te handhaven.’ Autoritaire regimes manipuleren de waarheidsvinding om hun legitimiteit te versterken. Ze verbannen en verbranden schoolboeken ; ze muilkorven de persvrijheid en de vrije meningsuiting; ze brandmerken de onafhankelijke journalistiek als ‘de vijand van het volk’.
Orwell zag het goed. De controle over het verleden beïnvloedt het collectieve geheugen en daarmee ook hoe mensen handelen in het heden en de toekomst. Maar in democratieën met een vrije en onafhankelijke pers en gedegen historisch onderzoek is het veel moeilijker om het verleden volledig te controleren.
De onvoldoende en slecht geïnformeerde burger is een gemakkelijke prooi voor de demagogie van woke extremisten de tout bord. Hij weet amper nog waarvoor de democratie staat (vrede, vrijheid, gelijkwaardigheid, veiligheid, mensenrechten) en waarvoor het alternatief dictatuur staat (onderwerping, verknechting, verpaupering, ontmenselijking ). Die onwetenheid is te voor een groot deel te wijten aan een falen en een deficit van de journalistiek en het onderwijssysteem. De internet- en mediagiganten, de poortwachters van de platformen en de (a)sociale media , spinnen er garen bij.
Het verklaarde mijn boze post op LinkedIn en Twitter toen bekend werd gemaakt dat het vak geschiedenis zou herleid worden tot amper een paar lesuren per week. Het verminderen van de lesuren geschiedenis is geen detail. Het is een aanslag op het collectief geheugen van opeenvolgende generaties die menselijke tragedies uit het verleden moeten voorkomen maar toch weer worden herhaald.
In een van mijn notitieboekjes vond ik deze quote van Friedrich Hegel : ‘Wat we uit de geschiedenis leren, is dat mensen niets uit de geschiedenis leren.’ Waar ik bijschreef :’ Als je je geschiedenis niet kent, is het te begrijpen. Houd de massa dom.’
In de Verenigde Staten is geschiedenis zelfs een beladen woord geworden waar best geen tijd aan verspild wordt. De recente Amerikaanse geschiedenis is ook geen fraai verhaal, tenzij het gaat over het verheerlijken van de heroïsche strijd van de blanke pioniers om het land te veroveren en waarbij de genocide op de inheemse bevolking onder de mantel der liefde wordt bedekt. Bedenk dat in Europa de terreurdaden van het communistisch regime onder Stalin of de Holocaust onder het naziregime van Hitler nergens nog te vernemen zijn en compleet uit het collectief geheugen zijn gewist. De geschiedenis door de eeuwen heen van de condition humaine is geen sprookje van rozengeur en maneschijn. We mogen niet vergeten achterom en in de spiegel te kijken. Maar strookt wat we zien met de realiteit? Is ‘perceptie realiteit’ zoals de marketeers ons voorhouden die inspelen op onze emoties in plaats van beroep te doen op ons beoordelingsvermogen voor de feiten?
Historische ongeletterdheid is een enorm intellectueel deficit op een kantelmoment in de geschiedenis dat het neoliberalisme van de jaren ‘80 op zijn laatste benen loopt en zich een nieuwe wereldorde aankondigt die nog geen naam heeft maar waarvan alle uiterlijke signalen en kenmerken wijzen in de richting van een corporatocratie en kleptocratie (the winner takes it all) beschermd door een autocratische leider die er zijn machtspositie mee verzekert. Het kapitalisme van de vorige eeuw aan een baxter van geconcentreerd testosteron.
Het verklaart de groeiende spanningen tussen de diverse woke- en anti-woke activisten. De eersten controleren het heden (nog) niet waardoor ze het vaak te krampachtig en te extreem proberen te realiseren door uitsluitend te focussen op de excessen van het verleden en de symbolen ervan, de monumenten en standbeelden, en de stambomen van roemrijke geslachten. Het maakt deel uit van het verleden en het erfgoed. Het heeft geen zin ze allemaal te willen verwijderen of vernietigen of ze uit het straatbeeld te verwijderen . Het getuigt van intellectuele armoede om het verleden compleet te willen witwassen of het compleet als des duivels te zien. Zoals het ook contraproductief is om erfgenamen van rijke dynastieën verantwoordelijk te stellen voor de wandaden van hun voorouders. Met zo’n patstelling wordt elke dialoog onmogelijk en schiet de democratie geen meter op. Erkenning van wat toen is gebeurd zonder dat daar schuldbekentenis bij wordt geeist, is een stap in de goede richting. Kennis ervan moet voor de omslag zorgen voor het hier en nu en voor de toekomst.
Het is duidelijk dat een groot publiek debat over de toekomst van de pers moet gevoerd worden waarbij alle geledingen van de samenleving betrokken worden, een grote burgerparticipatie, en waar de internetgiganten, de mediabazen en de overheid en politici moeten kleur bekennen of ze aan de kant van de democratie staan of niet staan want het zijn zij die momenteel bepalen aan welke kant de journalisten mogen/kunnen staan .
Ik liet ChatGPT mijn tekst lezen en vroeg hem hoe hij woke analyseert.
ChatGPT: ‘Woke’ is een term die oorspronkelijk uit de Afro-Amerikaanse gemeenschap komt en betekende aanvankelijk ‘ontwaakt’ of ‘bewust’ zijn van sociale ongelijkheden, vooral op het gebied van racisme en discriminatie. Tegenwoordig wordt het breder gebruikt om een bewustzijn van sociale onrechtvaardigheid en progressieve standpunten over zaken als gender, klimaat en ongelijkheid aan te duiden.
De betekenis van ‘woke’ is echter steeds controversiëler geworden. Voor sommige mensen betekent het een positieve, kritische houding tegenover onrecht en ongelijkheid. Anderen gebruiken de term juist als een negatieve aanduiding voor wat zij zien als overdreven politieke correctheid of activisme.
Kort gezegd: ‘woke’ verwijst naar sociale bewustwording, maar de interpretatie ervan hangt sterk af van de context en het perspectief van de spreker.
IK : Als men woke vanuit het humanisme bekijkt is er dan niet een dominante conclusie die beide perspectieven moet kunnen verzoenen ?
ChatGPT: Ja, als je ‘woke’ vanuit een humanistisch perspectief bekijkt, zou je tot een conclusie moeten kunnen komen die beide perspectieven – zowel de voorstanders als de critici – op een redelijke manier met elkaar verzoent.
Het humanisme benadrukt universele menselijke waarden zoals vrijheid, gelijkheid, waardigheid, en kritisch denken. Het streeft naar een rechtvaardige samenleving, maar zonder dogmatisme of uitsluiting. Vanuit dat perspectief zou je kunnen stellen dat:
1. Wakker zijn voor onrecht is goed
Het is in lijn met humanistische waarden om bewust te zijn van maatschappelijke ongelijkheden en actief te streven naar een eerlijkere wereld. Dit sluit aan bij de oorspronkelijke betekenis van ‘woke’ als sociale bewustwording en inzet voor rechtvaardigheid.
2. Dialoog en nuance zijn essentieel
Een humanistische benadering erkent ook dat rechtvaardigheid niet wordt bereikt door polarisatie of moralisme. Kritisch denken en open debat zijn cruciaal, zodat niet alleen één ideologisch perspectief overheerst, maar verschillende opvattingen serieus worden genomen.
3. Persoonlijke vrijheid en wederzijds respect moeten centraal staan
Humanisme verzet zich tegen elke vorm van dogmatisch denken, of het nu komt van conservatieve of progressieve bewegingen. Dus hoewel sociale verandering belangrijk is, mag dit niet ten koste gaan van individuele vrijheid, diversiteit van meningen, en respect voor anderen.
De verzoenende conclusie:
Vanuit een humanistisch standpunt zou je ‘woke’ kunnen herdefiniëren als een gezonde sociale bewustwording die in balans is met open debat, kritische reflectie en respect voor individuele vrijheid. Het doel is niet om anderen te dwingen tot een bepaalde ideologie, maar om gezamenlijk te werken aan een rechtvaardigere wereld zonder onrecht of uitsluiting – en dat geldt voor beide kanten van de discussie.’